ÇEVİRİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ

Tuğçe NUR ÖZTUNCA

Çeviri; bir dildeki metnin anlamını, hedef dildeki metne aynı mesajı taşıyacak şekilde yapılan işe denir. Çeviri yapılırken her iki dilde de göz önüne alınması gereken ayrıntılar vardır ve, bunlar arasında; her iki dilin dilbilgisi kurallarını, deyimleri ve terminolojisini sayabiliriz. Çevirilerde; hedef dilde çevrilmiş metnin kalitesi, çevirmenin ana diliyle hedef dilinin aynı olmasıyla doğru orantılıdır. Çevirmene anadilinin sağlamış olduğu dilsel içgüdü, çevirmene avantaj kattığı gibi, metne dedilbilimsel bir bütünlük ve doğruluk katar.Günümüzde profesyonel olarak çalışan çeviri şirketleri, özellikle bu ilkeyle, ‘çevirmenin sadece anadiline doğru çeviri yapması, hedef metnin de sadece anadili ve hedef dili aynı olan çevirmen tarafından çevrilmesi’ ve bu ilkeyi temel alan bir sistemle çalışmayı tercih etmektedirler.

Çeviri sektöründe son yıllarda gelişmeler yaşanmıştır. Bunun en büyük sebeplerinden birisi; küreselleşmedir. Küreselleşme, hem büyük hem de küçük ölçekli şirketlerin sınırların ötesine geçme isteklerinin sebebi, aynı zamanda sonucu da olmuştur. Bu farklı pazar arayışları, elbette ki çeviri sektörünün gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Özellikle iş dünyasında çeviriye duyulan ihtiyaç artmıştır. Şirketler çok dilde ürün, bilgi ve hizmet alışverişine ihtiyaç duymuştur. Son on yılda ekonominin yanı sıra teknolojik gelişmelerin hızla artması, ülkeler arasındaki iletişimi daha kolay, ulaşılabilir hale getirmiş ve hükümetlerin de çeviri sektörüne olan eğilimi artmıştır. Bunlar da çeviri sektörünün gelişimini sağlamış ve olmazsa olmaz bir sektör haline dönüştürmeye yaklaştırmıştır.

Türkiye genelinde ele aldığımızda, gelişme gösteren çeviri piyasası tercüme bürolarına olan ihtiyacı da arttırmıştır ve gelişimine sebep olmuştur. Tabi bu piyasadaki rekabeti de beraberinde getirmiştir. Piyasanın içinden sıyrılmak için de büroların, müşteri odaklı, kaliteli, hızlı, güvenilir ve profesyonel kişilerle çalışması gerekmektedir. Bununla beraber, çeviri büroları, çeviri yapmak dışında; yerelleştirme, masaüstü yayıncılık gibi hizmetler de sunmaktadır.

Yerelleştirme(Localization)

Çevirinin, hedef dile, o ülkenin kültürü, gelenekleri, sosyal koşulları, dilin kullanış özellikleri göz önüne alınarak dönüştürülmesini ifade eder. Yerelleştirme, ülkeler arası yaşanan farklı algılamaları ortadan kaldır. Kısaca; bir ürün veya içeriği belli bir yöreye uyarlama işlemidir. Örneğin, bir roman çevirmek için yerelleştirme işlemine başvurulmaz, romandaki mekan, zaman, kişiler gibi ana unsurlar değiştirilemez. Buna karşılık bir yazılımın yardım metinleri veya teknik bir ürünün kullanım kitapçığı çevirilerinden bahsederken aslında yerelleştirmeden bahsetmiş oluruz. Yerelleştirme çevirilerin büyük çoğunluğu bir ürüne bağlı olduğu için bu çevirilerin aslında üretim ve sanayinin bir parçası olduğu düşünülebilir. İşin içine ürün ve sanayi girdiğinde ise, bir iş süreci ve kalitesi gündeme gelmekte, bu da yapılacak çevirinin birden çok çevirmen kullanılarak yapılması gerektiğini göstermektedir. Yerelleştirmenin yapılırken dikkat edilmesi gereken konulardan birisi de; ürünlerin ya da ürüne ait belgelerin ürünün satışa sunulacağı yerin hukuk kurallarına uyumlu hale getirilmesidir. Ayrıca bir yazılımın yerelleştirilebilmesi için yazılım geliştirme aşamasında uluslararasılaştırılması planlanmış olması ve yazılım tekniği açısından hazırlanmış olması gerekir.

Yerelleştirme yapılırken dilin yanı sıra, göz önünde bulundurulması gereken birkaç nokta vardır, bunlar: ölçü, sayı, adres, saat ve tarih biçimleri, kağıt boyutu, yazı tipleri, telif hakkı sorunları, ödeme yöntemleri, para birimi dönüştürme, vergilerdir.

Yerelleştirme uzmanlarına yerleştirme sırasında yerelleştirme araçları yardımcı olur. Bunlar dilsel metinleri(kaynak metin) süzer, çeviri yapılmasını sağlar. Bu tür yazılımlar, ayrıca kaynak ve hedef metinlerde arama-bulma, başka yerelleştirme araçlarında kullanılması için çevirileri dışarıya verme, çeviri hatalarının kontrolü gibi işlevlere de sahiptir.

Standart bir yerelleştirmede belirli bir süreç izlenmektedir. Bu süreci sırasıyla şu şekilde inceleyebiliriz:

-Alınan materyalin analizi, araçların değerlendirmesi ve yerelleştirme için gerekli kaynaklar

-Kültürel, teknik ve dilsel değerlendirme

-Terminoloji sözlüklerinin oluşturulması ve korunması

-Hedef dile çeviri

-Diyalogların ve biçimlerin gerektiği gibi yeniden boyutlandırılması dâhil, kullanıcı ara yüzünün uyarlanması

-Görünür metin, sembol, vs. içeren grafiklerin, yazıların ya da diğer medyanın yerelleştirilmesi

-Yerelleştirilmiş dosyaların test için derlenmesi ve oluşturulması

-Dilsel ve işlevsel kalite garantisi

-Proje teslimi

Yazılım yerelleştirmesinde, hedef dile çevrilecek metnin yanında program kodlarıyla da uğraşmayı gerektirir. Bu nedenle yazılım yerelleştirme projeleri, profesyonel bir ekip tarafından hassas bir çalışma içerisinde yapılır. Çevirmenler, grafikerler ve programlama uzmanları tarafından titizlikle yapılan bu çalışmalar, kaynak dosyaları, grafiksel kullanıcı arabirimlerini, yardım dosyalarını, kullanım kılavuzlarını, statik ve hareketli grafikleri, simgeleri ve sesleri içerir.

Yazılım yerelleştirmesinin yanında web sitesi yerelleştirmesi de yapılmaktadır. Burada da hedef, dil ve teknoloji araçlarının birlikte kullanılmasıyla kültürler ve diller arası engellerin kaldırılmasıdır. Metnin hedef dile çevrilmesi ve teknik işlemlerden oluşan web sitesi yerelleştirmesinde, tercüme edilen metnin uzunluğu ve tutarlılığı çok önemli olduğundan CAT yazılımları kullanılmaktadır.

Yerelleştirme sektörü ise, ABD’deki bilgi teknolojileri üreticilerinin ürünlerini, uluslararası pazarlarda dağıtmaya başlamasıyla doğmuştur. Üreticilerin ilk deneyimlerinden sonra, 1990 yılında İsviçre’de LISA(Localization Industry Standards Association; Yerelleştirme Endüstrisi Standartları Birliği) kurulmuştur.

Masaüstü Yayıncılık(DTP)

Masaüstü yayıncılık, çevirisi ve redaksiyonu yapılmış metnin, genel görünüşünü ve biçiminin düzenlenip, baskıdan önceki aşamaya getirilmesi işlemidir. Bu terim, İngilizce DTP(Desktop-Publishing) terimin Türkçe karşılığı olarak kullanılmaktadır. Masaüstü yayıncılık; karakter, paragraf ve sayfa biçimlendirmesini, resim ve grafiklerin yeniden boyutlandırılmasını, yerelleştirilmesini veya oluşturulmasını, içindekiler ve dizin sayfalarının hazırlanmasını, ticari baskı için hazırlanan kitap ve broşür gibi belgelerin oluşturulmasını içermektedir. Bütün belgeler teslim edilmeden önce basılır ve düzenleme hatalarına karşı görsellikleri kontrol edilir. Belgeler baskı için PostScript veya PDF dosyaları olarak kaydedilir.

Masaüstü yayıncılık yapılırken, çeşitli programlardan yararlanılır. Bunları kategorize edecek olursak;

-Nokta esaslı (bitmapped) : Yumuşak ve resimsel efektler için idealdirler. Bu programda oluşturulan görüntüler pixel noktacıklarından oluşur. Nokta esaslı tasarım programları şöyle sıralanabilir: Adobe Photoshop, Fractal Design Painter, Fractal Design Color Studio, Aldus SuperPaint.

-Nesne esaslı (objectoriented) : Vektörel tabanlı programlar olarak da anılan bu yazılımlarda geometrik çizim, simge, logo ve diğer tipografik uygulamalar için gereken düzgün ve keskin kenarlı görüntüler üretilir. Bu programlar bütün imgeleri nokta yerine, çizgi ya da vektörler halinde depolar. Bu programlar arasında en yaygınları; Aldus Freehand, Typestyler, Fontographer.

-Sayısal işlem: Sayısal hesaplamaları yapabildiğimiz, tablolar oluşturabildiğimiz yazılımlar. Bunlara Exell, Access gibi örnekleri verebiliriz.

-Kelime işlem: Genellikle tez, rapor, resimsiz kitaplar gibi metin ağırlıklı sayfa düzenleme çalışmalarında kullanılan yazılımlardır. Örnek olarak Word, Write, Notepad.

-Sayfa mizanpaj: Dergi ve gazete gibi materyallerin sayfalarının tasarımında kullanılan programlardır. Bunlara örnek QuarkXpress, Pagemaker, Corelldraw , Indesign.

-Sistem Yazılımları: Masaüstü yayıncılık ile ilgili işlemlerin gerçekleştirilmesinde kullanılacak yazılım ve donanımın etkin çalışmasını sağlayan yazılımlar. MACOS, WINDOWS gibi.

Çeviri Sektöründe Personel Yapılanması

Tercüme büroları, kendi bünyesinde çevirmenler, editörler, proje yöneticileri ve uzmanlar ile çalışmaktadırlar. Bunun dışında freelance olarak çalışan, yani tercüme bürosuna bağlı kalmadan, evinde çevirisini yapan çevirmenler vardır. Ancak tercüme bürolarıyla çalışmak, gizlilik sözleşmesi yapılması açısından, doğru, hızlı ve güvenilirlik açısından avantaj sağlamaktadır.

Bürolarda çalışma sistemi genel itibariyle şöyle işlemektedir; gelen proje konusuna göre uzmanlık alanları belirlenmiş çevirmenlere gönderilir, editörler hedef dile göre kontrolleri yaparlar ve son olarak proofreader dediğimiz hedef dil, ana dili olan uzmanlar son kontrolleri yapar,  bu kontrolü kaynak dili göz ardı ederek gerçekleştirirler. Tabii bu işlemlerin en başında proje yöneticisi dediğimiz kişiler bulunmaktadır. Proje ilk geldiğinde tercümanlara uzmanlık alanlarına göre dağılımını yapar, projenin teslim aşamasında yaşanan aksaklıklarda sorumluluk sahibi olur.

Türkiye’de Çeviri Sektöründe Yaşanan Gelişmeler

Ülkemizde son yıllarda çeviri sektörü oldukça gelişme göstermiştir. Bu gelişimin en temel sebeplerinden biri olarak ekonomiyi göstermek mümkündür. Özellikle 2006-2007 yıllarında yaşanan krizden sonra finans ve iş çevreleri farklı ülkelere yatırımlar yapmaya ve farklı pazarlar aramaya başlamışlardır. Değişen bu ekonomik yapılanmalar dış ticaretin artmasına sebep olduğu gibi çeviriye olan ihtiyacı da arttırmıştır. Özellikle küçük ölçekli firmalar kriz ortamında bünyelerinde çevirmen çalıştırmak yerine çeviri bürolarından yararlanma yolunu seçmesi sektörün gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Daha önceleri sektörün çoğunu İngilizce/Almanca çevirileri kaplıyorken son yıllarda yaşanan gelişmelerle, sektöre Çince, Rusça, Arapça, Farsça gibi çeviriler de girmeye başlamıştır. Tabi bu gelişmeler yaşanırken, tercüme büroları günümüzde şirketleşme yoluna gitmeye başlamışlardır. Bu duruma ülkemizin yurt dışında yapmış olduğu işler ve yurt dışındaki yatırımcıların ülkemize olan ilgisi sebep olmuştur.

Son yıllarda hızla teknolojik gelişmelerin yaşanması, ülkeler arasındaki iletişimi arttırmış ve ulaşılabilir kılmıştır. Bu durum da insanların çeviriye olan ihtiyacının artmasına sebep olmuştur.

Türkiye’de tercüme sektöründe yaşanan bu gelişmeler ülkede rekabeti de arttırmıştır, artan rekabetle birlikte verilen hizmetin kalitesinde de gelişmeler yaşanmıştır. Daha öncesinde tercüme kalitesinde yaşanan birçok soruna çözümler üretilmemesine rağmen az da olsa kalitede artış gözlenmiştir. Bünyesinde teknik tercüman bulunduran bürolar çok az iken şimdi bu sorun yurt dışında eğitim almış kalifiye tercümanlar tarafından giderilmeye çalışılmaktadır. Müşterilerle iletişimde yaşanan problemler, müşteri odaklı çalışılarak giderilmeye başlanmıştır. İnternet teknolojilerin gelişmesi sayesinde de firmaların müşterilere hemen ulaşabilme ve etkileşimde bulunabilmesini sağlamıştır. Ayrıca ulaşılabilirliğin kolay olması yapılan hataların çözümünü kolaylaştırmış ve sorunların hızlı bir şekilde giderilmeye başlanmıştır. Tabi bu gelişmelerin yanında, süregelen eksiklikler de mevcuttur. Çeviri fiyatlarının belirsizliği, müşterilere büyük kalite sorunları yaşatmaktadır. Bu fiyat belirsizliğinin sebebi ise artan rekabetten dolayı, tercüme bürolarının birbirlerinin fiyatlarını kırmasıdır. Ülkemizde müşteriye ucuz fiyat sunabilmek için, birçok çeviri bürosu kendi ülkesinde ikamet eden ve ana diline çeviri yapan tercümanlar yerine, Türkiye’de ikamet eden ve yabancı dile çeviri yapan Türk tercümanlarla çalışmaktadır. Bu da kalite konusunda yaşanan problemlere yol açmaktadır.

Değerlendirme

Türkiye’de tercüme sektörünün gelişiminin sağlanması için öncelikle, büroların bünyesinde kalifiye elemanlar çalıştırması gerekmektedir. Her projeye uygun çevirmenler doğru olarak belirlenmeli ve teknik aksaklıklara sebebiyet verilmemelidir. Çevirilerin kalitesi her şeyden önce buna bağlıdır. Bürolar her zaman müşteri odaklı çalışarak, devamlılığını sağlamalıdırlar. Müşteri memnuniyeti sağlandıkça piyasada söz sahibi olmak ve başarıya ulaşmak daha kolay gerçekleşebilir. Bunların yanında hızlı ve güvenilir olmak da ön planda olması gereken bir konudur. Müşterilere söylenen zamanda, verilen vaatlere uygun şekilde hareket ederek projelerini teslim etmek bu işte yer etmenin en önemli faktörüdür. Bu sayede ülkemizdeki çeviri sektörünün gelişmesine katkıda bulunduğumuz gibi topluma da kaliteli çeviriler sunarak farklı kültürlerle etkileşimde bulunmalarına olanak sağlamış oluruz.